در حال حاضر منابع گاز دریای مدیترانه بیش از پیش مورد توجه کشورهای منطقه و قدرت‌های فرامنطقه‌ای قرار گرفته است. با شروع سال نو انتظار می‌رود تحولات این منطقه سرعت بیشتری یابد. کشورهای منطقه با ایجاد ائتلاف‌های منطقه‌ای درصدد استخراج منابع گاز این دریا و فروش آن هستند. هدف اصلی کشورهای منطقه تامین مصرف داخلی و فروش آن به بازارهای هدف در مراحل بعدی است.

با توجه به این‌که اتحادیه اروپا یکی از بزرگ‌ترین بازارهای مصرف گاز دنیاست، طبیعی است که این اتحادیه مد نظر کشورهای منطقه باشد. برای اینکه صادرات گاز به بازارهای مصرف از لحاظ اقتصادی مقرون به صرفه‌تر باشد، برآورد دقیق میزان رشد مصرف سالیانه بازار هدف در کنار انتخاب مسیر کوتاه و مطمئن مهم و حیاتی محسوب می‌شود. چنانچه میزان رشد مصرف سالیانه بازار مصرف کمتر از حد انتظار باشد، میزان حجم گاز خریداری شده و طول مدت قرارداد بیشتر به نفع طرف خریدار است.

خط لوله مدیترانه شرقی

اسراییل یکی از کشورهایی است که رشد سالیانه مصرف داخلی بالایی در گاز طبیعی دارد. این کشور تا پیش از کشف منابع جدید وارد کننده گاز طبیعی بود. ذخایر گاز طبیعی این کشور در حدود ۸۰۰ میلیارد تا یک تریلیون متر مکعب گاز طبیعی است. عمده ذخایر گازی اسراییل در دو میدان عظیم تامار و لویاتان قرار گرفته، که از سال ۲۰۱۳ میلادی برداشت گاز از میدان تامار را آغاز کرد. ذخایر این میدان در حدود ۱۱.۲ تریلیون فوت مکعب برآورد شده است. تولید از میدان لویاتان نیز برآورد ذخایر ۲۱.۴ تریلیون فوت مکعب گاز و ۳۴ میلیون بشکه میعانات، به زودی آغاز می‌شود .

 کشف منابع جدید گاز در دریای مدیترانه و در مناطق منحصر اقتصادی کشورهایی مثل اسراییل را در فکر صادرات گاز به بازارهای نزدیک انداخت. روز ۲ ژانویه قرارداد ساخت خط لوله مدیترانه شرقی با حضور سران اسراییل – یونان و قبرس در آتن امضا خواهد شد. ظرفیت این خط لوله ۲ میلیارد متر مکعب پیش بینی شده که طبق برنامه باید در سال ۲۰۲۵ به بهره برداری برسد . این خط لوله در صورت تکمیل می‌تواند ۱۰% نیاز اروپا را برآورده سازد. هزینه ساخت این پروژه گازی حدود ۷ میلیارد دلار برآورد شده است. يونان، اسراییل و قبرس با احداث خط لوله مدیترانه شرقی در نظر دارند در سال‌های آینده منابع گاز مصر را از طریق این خط لوله صادر کنند.

موضع روسیه

روسیه در حال حاضر دو پروژه ترک استریم و نورد استریم ۲ را در حال اجرا دارد، که قرار است پروژه ترک استریم روز ۸ ژانویه، در سفر پوتین به ترکیه افتتاح شود. سنای آمریکا اخیرا شرکت‌های دخیل در این دو پروژه را تحریم کرده تا تا مانع اتمام پروژه نورد استریم ۲ شود. در عین حالی که شرکت‌های انرژی روسیه نقش فعالی در دریای مدیترانه ایفا می‌کنند، بخشی از ناوگان این کشور نیز در منطقه حضور دارد.

 روسیه با دقت پروژه‌های انتقال انرژی منطقه را با هدف حضور فعال در پروژه‌های اکتشاف، استخراج و انتقال انرژی در منطقه رصد می‌کند. بازار اتحادیه اروپا اولویت اول روسیه است. با بهره‌بردای از پروژه ترک استریم این کشور ۱۵.۵ میلیارد مترمکعب گاز به ترکیه و ۱۵.۵ میلیارد مترمکعب به اروپا صادر خواهد کرد. روسیه همچنین درصدد افزایش صادرات ال ان جی به اروپاست و به نظر نمی‌رسد در کوتاه‌مدت سهم این کشور در بازار اروپا کاهش یابد. روسیه تاکنون واکنش خاصی نسبت به پروژه مدیترانه شرقی نشان نداده است.

اروپا

اروپا در راستای تنوع بخشی به منابع انرژی همیشه بدنبال منابع جدیدی برای سبد انرژی خود بوده است. در حال حاضر اروپا بجز منابع گازی میدان شاه دنیز آذربایجان گزینه مناسبی پیش روی ندارد. با کشف منابع جدید در دریای مدیترانه، امید این اتحادیه برای تنوع بخشی به منابع انرژی افزایش یافت پروژه‌ای که این اتحادیه برای مراحل مطالعاتی‌اش بیش از ۳۴ میلیون یورو هزینه کرده است. در سال  ۲۰۱۷پیش‌نویس توافقنامه برای انتقال گاز اسرائیل به اروپا از طریق میان یونان، به قبرس، به اروپا به امضا رسیده بود. اتحادیه از حامیان اصلی این پروژه است و در تنش بین قبرس و یونان با ترکیه در دریای مدیترانه جانب یونان و قبرس را گرفته است.

واکنش ترکیه

مسیر ترکیه برای ترانزیت منابع گاز دریای مدیترانه به اروپا یکی از کوتاه ترین مسیرها بود. در حال حاضر مقدمات انتقال گاز میدان شاه دنیز آذربایجان از طریق خط لوله تاناپ و تاپ آماده شده است و انتطار می‌رود سال آینده گاز آذربایجان به اروپا برسد. اگر پروژه خط لوله مدیترانه شرقی از خاک ترکیه عبور می‌کرد، ترکیه این امکان را می‌یافت تا هم بخشی از نیاز داخلی را از این طریق تامین کند هم از حق ترانزیت برخوردار شود و هم در امنیت انرژی اروپا نقش بیشتری ایفا نماید. اوایل ماه دسامبر وزارت خارجه ترکیه به اسراییل هشدار داد که عبور هرگونه خط لوله گاز از دریای مدیترانه به اروپا،  باید با موافقت ترکیه صورت بگیرد.

در همین زمان، نیروی دریایی ترکیه یک کشتی تحقیقاتی اسراییل را که در حال حرکت در آب‌های نزدیک قبرس بود، وادرار به ترک منطقه نمود.

چندی پیش اخباری مبنی بر توافق اسراییل با ترکیه برای انتقال گاز این کشور از طریق خاک ترکیه به اروپا مطرح شده بود. در ماه اکتبر سال ۲۰۱۷ درور کوهن، مشاور وقت وزیر زیرساخت، انرژی و آب اسرائیل، در گفتگو با خبرگزاری آناتولی ترکیه اعلام کرده بود که مذاکرات دو کشور برای انتقال گاز اسرائیل به اروپا از خاک ترکیه در مرحله «نهایی» قرار دارد. «هم اکنون طرفین بر روی قیمت گاز، مسیر ساخت خط لوله، مقاصد نهایی و حجم گاز صادراتی مذاکره می‌کنند.»

 با توجه به روابط پر تنش دو کشور در سال‌های اخیر تصمیم اسراییل برای عدم عبور این خط لوله از خاک ترکیه با اعتراض آنکارا مواجه شد. ترکیه معتقد است که چون خط لوله مدیترانه شرقی از آب‌های اقتصادی ترکیه عبور می‌کنند، باید رضایت این کشور نیز جلب گردد. تفاهم‌نامه دریایی اخیر ترکیه با دولت وفاق ملی لیبی و سفر اردوغان به تونس نیز باعث تشدید تنش‌ها در منطقه شد.

آمریکا

آمریکا همیشه از سیاست اروپا برای تنوع‌بخشی به منابع انرژی حمایت کرده است و خواستار کاهش وابستگی این اتحادیه به گاز روسیه شده است. در ضمن این کشور پس از استقلال انرژی به دنبال کسب سهم بیشتر در بازار جهانی گاز است. آمریکا در سال‌های اخیر صادرات ال ان جی را به برخی کشورهای اروپایی - از جمله لهستان، افزایش داده است. همچنین در جریان مذاکرات ابتدایی برای ساخت خط لوله مدیترانه شرقی بوده است و مایک پمپئو، وزیر امور خارجه آمریکا ، ماه مارس امسال در سفر به منطقه درباره این پروژه با سران منطقه گفتگو کرده بود .

آمریکا به عنوان متحد استراتژیک اسراییل، همواره از سیاست‌های این کشور در سطح منطقه حمایت کرده است و با توجه به روابط خوب آمریکا با اسراییل و اروپا بدیهی است که به حمایت از این پروژه ادامه خواهد داد. صادرات گاز اسراییل به اروپا در صورت عملی شدن به معنای کاهش بخشی از سهم روسیه در این بازار خواهد بود.

دیپلماسی انرژی در دریای مدیترانه به روزهای حساسی نزدیک‌ می‌شود. اگر مشکلات ترکیه با کشورهای منطقه - در چارچوب مشخصی با در نظر گرفتن منافع طرفین، حل شود، می‌توان پروژه خط لوله مدیترانه شرقی را خط لوله صلح نامید. اگر پروژه اجرایی شود اسراییل به تامین‌کننده امنیت انرژی اروپا و به بازیگر منطقه‌ای انرژی تبدیل خواهد شد. اسراییل می‌تواند با افزایش تولید و صادرات انرژی، روابط خود را با کشورهای عربی بهبود بخشد، هم چنین می‌تواند با مشارکت دادن فسلطین در رشد اقتصادی فلسطین نیز نقش بازی کند. این خط لوله چالش‌ها و مشکلات خاص خود را دارد. باید دید برای حل این چالش‌ها کدامین راه حل‌ها به نتیجه خواهد رسید.